Akreditifte İhbar Bankasının Sorumluluğu
Özlem Aytekin
Akreditif
Akreditif banka güvencesi altında yürütülen vesikalı (belgeli) bir uluslararası ödeme aracı olup tarafların akreditif metninde atıfta bulunmaları koşulu ile UCP 600 (Uniform Customs and Practice for Documentary Credits-Akreditiflere İlişkin Yeknesak Usuller ve Uygulama Kuralları) kurallarına tabidir.
Akreditifte işlemlerin tamamı banka aracılığıyla gerçekleştirilerek, ithalatçının ihracatçıdan istediği belgeler banka aracılığıyla incelenmekte ve ihracatçının ithalatçıdan talep ettiği bedel de banka tarafından ödenmektedir. Dolayısı ile akreditif açıldıktan sonra tüm işlemlerin banka güvencesi ile ve banka tarafından gerçekleştirilmesi söz konusudur.
Akreditifin işleyişi
Akreditifte öncelikle alıcı (ithalatçı) ve satıcı (ihracatçı) arasında, ödemenin akreditif yolu ile yapılacağının kararlaştırıldığı bir satım sözleşmesi yapılır. Alıcı (akreditif âmiri), bankasına (âmir banka, akreditif bankası) akreditif açtırma talebi ile başvurur. Banka, akreditif metnini (küşat mektubunu) hazırlar, satıcının bankasına (muhabir banka, ihbar bankası) gönderir ve bu banka tarafından söz konusu metin satıcıya (lehtar) iletilir. Satıcı, malları yükleyip akreditif metninde alıcı tarafından belirtilmiş olan evrakı kendi bankasına verdiğinde, söz konusu belgeler amir bankaya gönderilir ve amir banka durumu alıcıya bildirir. Alıcının belgeler ile malı elde edebilmesi için ya satım bedelinin hesabından bloke edilmiş olması ya da belgeleri almadan önce bedeli bankaya ödemiş olması gerekir. Alıcı, elindeki belgeler ile malları elde ederken, amir banka söz konusu bedeli muhabir banka aracılığı ile satıcıya iletir.
Akreditife hakim prensipler
Akreditifin temel özelliklerinden birisi, akreditif amiri ve lehtarı arasında yapılmış ve akreditife temel teşkil eden sözleşmeden tamamen ayrı ve bağımsız olduğu hususudur. “Akreditifin bağımsızlığı/soyutluğu prensibi” olarak adlandırılan bu ilke gereğince banka, alıcı ve satıcı arasındaki satım sözleşmenin gereğince yerine getirilmiş olup olmadığı ile ilgilenmeyecek, bu ilişki hiçbir şekilde akreditifi etkilemeyecektir. Buna bağlı olarak bankanın inceleme yükümü, sadece kendisine ibraz edilen belgelerle sınırlı olacak ve satıcının uygun ibrazı gerçekleştirmesi ile birlikte kendisine ödemenin yapılması gerekecektir.
Bu şekilde işleyen akreditif mekanizması sayesinde satıcı, akreditifte belirtilmiş olan belgeleri alıcının görevlendirmiş olduğu bankaya ibrazı karşılığında malların bedelini almayı garantilemekte; alıcı da ödemenin sadece belirtmiş olduğu belgeler karşılığında yapılacağı güvencesine sahip olmaktadır (UCP 600/5). Bu ise akreditifin diğer temel özelliklerinden biri olan bankaların belgelerle bağlı olmaları prensibidir.
Belgelere bağlılık ilkesi gereğince amir banka (issuing bank), akreditif metni ve güncel akreditif kurallarına göre yaptığı inceleme neticesinde kendisine ibraz edilen belgelerde uyumsuzluk olup olmadığı kontrolünü yaparak; herhangi bir uyumsuzluk mevcut değil ise ihracatçıya ödeme yapacak, uyumsuzluk mevcut ise uluslararası ticaretteki adlandırılması ile rezerv mevcut ise ödeme yapmaktan kaçınacaktır. Amir banka, kendisine yapılmış olan ibrazın rezervli olup olmadığını yalnızca kendilerine sunulan belgelere bakarak karar verecektir.
İhbar bankası (advising bank)
İhbar bankası, amir bankanın talebi üzerine akreditifi veya akreditifteki değişiklikleri ihbar eden bankadır.
Akreditif ve değişikliklerin ihbar edilmesi
UCP 600/9'a göre akreditif ve değişikliklerin ihbar edilmesi usulü aşağıdaki gibidir;
- Bir akreditif ve herhangi bir değişiklik bir ihbar bankası aracılığıyla lehtara ihbar edilebilir. Teyit bankası olmayan bir ihbar bankası akreditifi ve herhangi bir değişikliği ibraz karşılama veya iştira etme yükümlülüğü olmaksızın ihbar eder.
- İhbar bankası akreditifi veya değişikliği ihbar etmekle akreditifin veya değişikliğin görünür gerçekliğini kendine göre yeterli biçimde belirlediğini ve ihbarın, alınan akreditifin veya değişikliğin şartlarını doğru olarak yansıttığını belirtmiş olur.
- Bir ihbar bankası akreditifi ve herhangi bir değişikliği lehtara ihbar etmek için diğer bir bankanın (ikinci ihbar bankası) hizmetinden yararlanabilir, ikinci ihbar bankası akreditifi veya değişikliği ihbar etmekle almış olduğu ihbarın görünür gerçekliğini kendine göre yeterli biçimde belirlediğini ve ihbarın, alman akreditifin veya değişikliğin şartlarını doğru olarak yansıttığını belirtmiş olur.
- Bir akreditifin ihbar edilmesi için bir ihbar bankasının veya ikinci ihbar bankasının hizmetinden yararlanan bir banka o akreditife ilişkin herhangi bir değişikliğin ihbar edilmesi için aynı bankayı kullanmalıdır.
- Bir akreditifi veya değişikliği ihbar etmesi istenen bir banka ihbar etmeme yolunu seçtiği takdirde akreditifi, değişikliği veya ihbarı aldığı bankaya bu hususta gecikmeksizin bilgi vermelidir.
- Bir akreditifi veya değişikliği ihbar etmesi istenen bir banka akreditifin, değişikliğin veya ihbarın görünür gerçekliğini kendine göre yeterli biçimde belirleyemediği takdirde talimat hangi bankadan gelmiş görünüyorsa o bankaya bu durumu gecikmeksizin Buna rağmen ihbar bankası veya ikinci ihbar bankası akreditifi veya değişikliği ihbar etme yolunu seçtiği takdirde lehtara veya ikinci ihbar bankasına akreditifin, değişikliğin veya ihbarın görünür gerçekliğini kendine göre yeterli biçimde belirleyemediğini bildirmelidir.
Dolayısı ile UCP 600/9'a göre; amir banka bildirimi ihbar bankası vasıtası ile yaptıktan ve ihbar bankası da ihbar etme cihetini kabul ettikten sonra, ihbar bankasının akreditifi ve değişikliği bildirmek yükümlülüğü söz konusudur.
UCP 600/10-c'den açıkça anlaşılacağı üzere söz konusu akreditif değişikliklerinin ihbar bankası vasıtasıyla yapılması gerekmektedir. Nitekim belirtilen madde metninde “Asıl akreditifin (veya evvelce kabul edilmiş değişiklikleri içeren bir akreditifin) şartları, bir değişikliği ihbar eden bankaya lehtarın bu değişikliği kabul ettiğini bildirmesine kadar lehtar için yürürlükte kalacaktır. Lehtarın bir değişikliği kabul veya reddettiğine ilişkin bildiri vermesi gerekir. Lehtar böyle bir bildiri vermediği takdirde akreditife ve henüz kabul edilmemiş herhangi bir değişikliğe uygun bir ibraz lehtarın o değişikliği kabul etmiş olduğuna ilişkin bildiri sayılacaktır. Akreditif o an itibariyle değiştirilmiş olacaktır.”
Diğer ifade ile akreditifte değişiklik yapıldığı lehdar tarafından bilinse bile (ki uygulamada zaten amir ve lehdar arasında sözleşmesel ilişki olduğu için, bankalara bildirim yapılmadan evvel sözleşmenin tarafları aralarında anlaştıkları için değişiklikler her halükarda lehtarlarca bilinmektedir), UCP 600 gereğince geçerli olabilmesi için ihbar bankası tarafından yapılacak bildirime ihtiyaç duyulmaktadır.
Keza UCP 600/10-d'ye göre ayrıca değişikliği ihbar eden bir bankanın, değişikliğin kabulü veya reddi ile ilgili olarak aldığı herhangi bir bildiri hakkında değişikliği aldığı bankaya bilgi vermesi gerekeceği de düzenlenmiştir.
İhbar bankasının sorumluluğu
Her ne kadar akreditif ilişkisinde, akreditif lehtarı ile ihbar bankası arasında herhangi bir sözleşmesel ilişki bulunmasa da ihbar bankasının, amir bankadan aldığı ve iletilmesi gereken tüm bilgileri zamanında, gecikmeksizin, gerçeğe uygun şekilde lehtara iletmek konusunda amir bankaya karşı sorumluluğu söz konusudur. İhbar bankasının lehtara karşı sözleşmesel bir sorumluluğu yok ise de MK 2'deki dürüstlük kuralları çerçevesinde haksız fiil hükümleri uyarınca lehtara karşı sorumluluğu bulunmaktadır (Prof. Dr. Vahit Doğan, Akreditif, s. 226; Prof. Dr. Arslan Kaya, Belgeli Akreditifte Lehtarın Hukuki Durumu, sy 83, 84). Dolayısı ile de ihbar yükümlülüğünün gereği gibi yerine getirmemesi sebebiyle ihbar bankasının, lehdarın uğradığı zararı karşılaması söz konusu olabilecektir.