Katılım Finans Kanunu Hakkında Değerlendirme

Mustafa Sabri Aydın


Katılım finansı, İslam hukukuna uygun faizsiz bir finans sistemidir. Katılım finansı, İslam'ın yasakladığı riba (faiz) sistemini kullanmaz. Bunun yerine, müşteriler ve yatırımcılar, işletme risklerini paylaşarak kar ve zararları da paylaşırlar.


KATILIM FİNANS HAKKINDA

Katılım finansı, İslam hukukuna uygun faizsiz bir finans sistemidir. Katılım finansı, İslam'ın yasakladığı riba (faiz) sistemini kullanmaz. Bunun yerine, müşteriler ve yatırımcılar, işletme risklerini paylaşarak kar ve zararları da paylaşırlar. Yani, müşteriler ve yatırımcılar arasında bir ortaklık ilişkisi söz konusudur.

Katılım finansı, birçok farklı finansal aracı içerir. Bunlar arasında murabaha, mudaraba, musharaka, sukuk, istisna, leasing, factoring, ve franchising gibi araçlar yer almaktadır. Bu araçlar, finansal ihtiyaçları farklı sektörlerdeki şirketlere uygun bir şekilde karşılamak için tasarlanmıştır.

TÜRKİYE’DE KATILIM FİNANS

Türkiye'de katılım finans kurumları, katılım bankaları, katılım finans şirketleri, katılım sigorta şirketleri ve katılım emeklilik şirketleri olarak faaliyet göstermektedir.

Türkiye'de katılım finansı sektörü, son yıllarda büyük bir gelişme kaydetmiştir. Türkiye'deki katılım finansı kurumlarının toplam aktif büyüklüğü 250 milyar TL'yi aşmıştır. Ayrıca, Türkiye'de katılım finansı sektörü, istihdam yaratan bir sektördür ve sektörde çalışan sayısı da hızla artmaktadır.

Türkiye'de katılım finansı sektörü, özellikle KOBİ'lerin finansmana erişimini kolaylaştırması ve sermaye piyasalarının gelişmesine katkı sağlaması gibi konularda önemli bir role sahiptir.

Katılım Finans Kanunu, 31 Mart 2023 tarihinde Türkiye Büyük Millet Meclisi'ne (TBMM) sunulmuş olup henüz yürürlüğe girmemiştir. Kanun teklifi Katılım finans piyasalarının bütüncül bir yaklaşımla düzenlenmesini ve bu alandaki hükümlerin belirlenmesini amaçlamaktadır.

Bu kanun, Türkiye'deki finansal piyasaların çeşitliliğini arttırmayı, yatırımcıların farklı finansal araçlardan yararlanabilmesini sağlamayı ve finansal sistemin İslam hukukuna uygun bir şekilde çalışmasını hedefliyor.

Kanun ayrıca katılım bankalarının faaliyetlerini ve denetimlerini düzenlemeyi ve bu bankaların geleneksel bankalarla aynı düzeyde yasal haklara sahip olmalarını sağlamayı hedeflemektedir.

KATILIM FİNANS KANUNU HAKKINDA DEĞERLENDİRME

Bu kanun hakkında yazılmış olan ve söylenen uzman görüşleri doğrultusunda kanunun avantaj ve dezavantajlarını kısa ve öz olarak şu şekilde sıralayabiliriz;

Avantajları

  • Finansal piyasaların çeşitliliğini arttırır: Kanun, katılım bankalarına ve katılım finans kurumlarına yönelik olarak düzenlemeler getirir ve böylece finansal piyasalarda çeşitliliği artırır.
  • Katılım finans kuruluşlarına yönelik düzenlemeler getirir: Kanun, katılım finans kuruluşlarının daha iyi bir denetim altında olmalarını ve faaliyetlerinin şeffaf bir şekilde yürütülmesini sağlar.
  • Finansmana erişim kolaylaşır: Kanun, katılım finans kuruluşlarının finansman sağlaması için gerekli hukuki altyapıyı sağlar ve böylece özellikle KOBİ'lerin finansmana erişimini kolaylaştırır.
  • Sermaye piyasalarının gelişimine katkı sağlar: Kanun, katılım finans kuruluşlarına yönelik olarak sermaye piyasalarına erişim sağlar ve bu da sermaye piyasalarının gelişmesine katkı sağlar.
  • İstihdamı arttırır: Kanun, katılım finans kuruluşlarının faaliyet göstermesi için gerekli personelin niteliklerine yönelik düzenlemeler getirir ve böylece katılım finans sektöründe istihdamın artmasına katkı sağlar.
  • Sosyal sorumluluk ve sürdürülebilirliğe katkı sağlar: Kanun, katılım finans kuruluşlarının sosyal sorumluluklarını yerine getirmelerini ve sürdürülebilirlik ilkesine uygun faaliyetlerde bulunmalarını teşvik eder.
  • Yatırımcılar ve müşteriler için daha şeffaf bir ortam: Kanunla birlikte, katılım finansı hizmetleri sunan kuruluşlar daha şeffaf bir şekilde yönetilecek. Bu, yatırımcılar ve müşteriler için daha güvenli bir ortam yaratır.
  • Katılım finansına olan talep artırır: Yeni kanunun, katılım finansına olan talebi artırması bekleniyor. Bu, katılım finansı piyasasında daha fazla oyuncu olacağı anlamına gelir.
  • Finansal sistemin çeşitlendirilmesi: Katılım finansı, geleneksel bankacılık sistemi ile rekabet ederken finansal sistemde çeşitliliği de artırıyor. Bu da finansal istikrar açısından olumlu bir etki yaratabilir.
  • Küresel yatırımcıların ilgisini çekebilir: Türkiye'nin katılım finansı piyasasını düzenlemesi, küresel yatırımcıların ilgisini çekebilir. Bu, Türkiye'nin finansal sistemi için olumlu bir etki yaratabilir.

Dezavantajları

  • Hukuki altyapı eksikliği: Birçok ülkede, katılım finansı için yeterli hukuki altyapı mevcut değil veya yeterince gelişmemiştir. Bu da katılım finansı işlemlerinin yasal olarak tanınmasını ve kabul edilmesini zorlaştırabilir.
  • Vergi muafiyeti eksikliği: Bazı ülkelerde, katılım finansı ürünleri geleneksel finans ürünlerine göre daha yüksek vergilendirilebilir. Bu da katılım finansının yaygınlaşmasını engelleyebilir.
  • Regülasyon eksikliği: Katılım finansı için gerekli düzenleyici ve denetleyici kurumlar henüz yeterince gelişmemiş veya oluşturulmamış olabilir. Bu da katılım finansının güvenliği ve şeffaflığı konusunda endişelere yol açabilir.
  • Uygulama zorlukları: Bazı ülkelerde, katılım finansının uygulanması için gerekli altyapı ve bilgi birikimi yeterince gelişmemiş olabilir. Bu da katılım finansı ürünlerinin yaygınlaşmasını engelleyebilir.
  • Eğitim eksikliği: Katılım finansının yaygınlaşması için, finansal kurumların ve halkın katılım finansı hakkında yeterince bilgi sahibi olmaları gerekmektedir. Ancak, bu konuda yeterli eğitim ve farkındalık çalışmaları yapılmamış olabilir.
  • Uluslararası uyum eksikliği: Uluslararası düzeyde, katılım finansı için yeterli düzenleyici standartlar oluşturulmamış veya tam olarak uyumlu hale getirilmemiş olabilir. Bu da uluslararası işlemlerde sorunlara yol açabilir.
  • Yetersiz denetim mekanizmaları: Katılım finansı ürünlerinde, geleneksel finansal ürünlere göre daha karmaşık yapılar ve mekanizmalar kullanılır. Bu nedenle, denetim ve gözetim mekanizmalarının yeterli olması önemlidir. Ancak, bazı ülkelerde bu mekanizmalar yeterli seviyede değildir.
  • Farklı yasal yapılar arasındaki uyumsuzluk: Farklı ülkelerde, katılım finansı için kullanılan yasal yapılar ve tanımlamalar farklılık gösterebilir. Bu da uluslararası işlemlerde sorunlara neden olabilir.
  • Hukuki belirsizlikler: Katılım finansı işlemleri, bazı hukuki belirsizlikler barındırabilir. Özellikle, şeriat hukuku kaynaklı farklı yorumlamaların olması ve ülkeler arasındaki farklı yasal yapıların uyumsuzluğu nedeniyle belirsizlikler ortaya çıkabilir.

 

SONUÇ

Katılım finans kanunu olarak bilinen hükümler, Türkiye'de "Bankacılık Kanunu ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun" ile yürürlüğe girmiştir. Bu katılım finansa ilişkin hükümler ile Türkiye'deki finansal piyasaların çeşitliliğini arttırmayı, yatırımcıların farklı finansal araçlardan yararlanabilmesini sağlamayı ve finansal sistemin İslam hukukuna uygun bir şekilde çalışması hedeflenmektedir. Türk finans sektörü için önemli bir adım olarak değerlendirilmekte ve finans piyasalarındaki çeşitliliği arttırması ve gelişmesine katkıda bulunması beklenmektedir.

Ancak tüm bunlarla birlikte düzenlemedeki bazı eksiklikler ve piyasadaki deneyim eksikliği gibi dezavantajlar da göz önünde bulundurulmalıdır. Yukarıda zikredilen sistemin dezavantajları dikkate alınarak, uygulamada başarılı olması için detaylı bir şekilde planlanması ve yönetilmesi gerekmektedir. Önemli olan, kanunun eksikliklerinin giderilmesi ve katılım finansının tam olarak İslami finans prensiplerine uygun bir şekilde uygulanmasıdır. Nitekim bu hususta kanun teklifleri, çalıştayları devam etmektedir.  

Ülkemizde katılım finansının giderek artan bir ilgi gördüğü ve bu nedenle kanunun, Türkiye ekonomisine ve faizsiz finans sistemine olumlu bir etki yapacağı mütalaa edilmektedir.

 

KAYNAKÇA

  1. İstanbul Üniversitesi İslam İktisadı ve Finansı Uygulama ve Araştırma Merkezi (İSİFAM) Müdürü Prof. Dr. Necmettin Kızılkaya Ekonomi Reformları Eylem Planı'na ilişkin yaptığı açıklamalar.
  2. İstanbul Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Mehmet Saraç’ın açıklamaları.
  3. Türkiye Katılım Finans Kuruluşları Birliği kurulmasını öngören Katılım Finans Kanun Teklifi (TBMM Meclis Haberleri)
  4.  Katılım Finans Kanunu Teklifi (Katılım Analiz İnternet Haber Sitesi)