Milletlerarası Ticaret Odası’nın Uluslararası İhtiyari Arabuluculuk Kurumu olan DOCDEX Kararları

Av. Zeyneb Saraoğlu

1. Hukuk kurallarının yegâne amacı, taraflar arasındaki uyuşmazlıkları çözüme kavuşturmaktır. Sosyal bir canlı olan insan, sosyal ilişkilerinde veya iş hayatındaki ticari ilişkilerinde çeşitli uyuşmazlıklarla karşı karşıya kalabilir. İnsanın yaşamını, ticari hayatını engelleyen bu uyuşmazlıkların çözülmesi toplumsal hayatın daha efektif bir şekilde devamını sağlamak açısından gereklidir. Devletlerin hukuk sistemlerini oluşturmaktaki en büyük amacı da oluşan uyuşmazlıkların hızlı ve etkili yollarla çözümünü sağlamaktır. Bu sebeple bir kamu hizmeti işlevini görmek amacıyla devletler hukuk sistemlerini oluşturmuşlardır.

 

1. Fakat belirtmek gerekir ki yaşanan hukuki uyuşmazlıklar yalnızca yerelde yaşanmaz. Günümüz dünyasında kitlesel iletişim, sosyal medya gibi araçlarla, çoğu insan düşük maliyetlerle dünya çapında ticari ilişkiler içine girebilmektedir. Bu durum ise uyuşmazlıkları ulusal boyuttan uluslararası boyuta çekmektedir ve ister istemez uluslararası ticaret yerel küçük bir esnafı dahi, uluslararası bir uyuşmazlık ile karşı karşıya bırakabilmektedir.

 

1. Uyuşmazlıkların çözümünde ilk akla gelen müesseseler mahkemeler ve tahkim kurullarıdır. Asıl kural uyuşmazlıkları mahkemelerin çözmesidir. Tahkim ise istisnai bir yöntemdir. Özellikle ülkemizde 2011 yılı usul kanunu değişiminde hukuk literatürümüz içerisinde yerini almaktadır.

 

1. Alternatif Uyuşmazlık Çözüm Yöntemleri; klasik dava yolunun çoğu yargılama sisteminde uzun sürmesi, maliyetli olması ve tamamen somut uyuşmazlığa yoğunlaşarak, uyuşmazlığın meydana gelmesinde büyük etkiye sahip olan diğer sebepleri örneğin ekonomik ve sosyal nedenleri görmezden gelmesi sebebiyle tercih edilmeye başlamıştır.

 

1. Alternatif uyuşmazlık Yöntemlerinin Temel Özellikleri ise; 1- tamamen ihtiyari olması, 2- uyuşmazlıkların tarafsız, 3. Kişi vasıtasıyla çözülmesi ve 3- tarafların tatmin olmaması durumunda uyuşmazlık konusunu mahkemeye taşıma kabiliyetlerinin mevcut olmasıdır.

 

1. DOCDEX ADR – MTO (Milletlerarası Ticaret Odası) tarafından “Belgeli Akreditiflerinden Doğan Uyuşmazlıkların Uzmanlar tarafından Dostane Yöntemlerle Çözümüne Dair Kurallar”dır. DocDex kuralları teknik bir konu olan belgeli akreditiflerden kaynaklı uyuşmazlıkların üç uzman tarafından, tarafların ihtiyari yöntemleri kabul ettiği bir sistem içerisinde çözümü yoluna gitmesi halinde başvurulan ihtiyari arabuluculuk yöntemidir. Bu merkez MTO’nun bünyesinde bulunan ayrı bir idari kuruluştur. Alternatif uyuşmazlık yöntemlerinden “arabuluculuk” her zaman dava ve tahkim yoluna bir alternatif teşkil etmiştir. Bu sistemde müzakere yöntemleri konusunda eğitilmiş arabulucuların her iki tarafında kabul edeceği yöntemlerle tarafları orta bir yolda buluşturmayı hedeflediği sistemdir.

 

1. DOCDEX Kurallarının ikinci maddesi uyarınca, senede bağlanmış krediler (documentary credits), teminat akreditifi (a standby letter of credit), bankalar arası ödeme ( bank to bank reimbursement), senet tahsili (a collection), ödeme garantisi ve kontragarantiler (a demand guarantee or counter gurantee), forfaiting, banka ödeme yükümlülüğü (a bank payment obligation), ticari finans belgeleri veya üstlenme sözleşmeleri gibi konular tarafların ihtiyari bir şekilde anlaşması sonucunda DOCDEX birimine arabuluculuk için getirilebilir. Uyuşmazlığın yukarıda belirtilen çerçeve içine düşmesi halinde, bağımsız, tarafsız ve hızlı bir şekilde DOCDEX Kurulu UCP Bankacılık Kuralarını (Vesikalı Krediler için Yeknesak Teamüller ve Kurallarını) uygulayarak uyuşmazlığın çözüme kavuşturulmasını sağlar.

 

1. Bu yöntem sayesinde DOCDEX kurallarının 2. Maddesinin 1. Fıkrası kapsamına düşen uyuşmazlıklar söz konusu olduğunda bilirkişiye başvurulması veya celse açılmasına gerek olmadığı durumlarda DOCDEX ihtiyari arabuluculuğu ile çözümlenmeye çalışılır. Belirtmek gerekir ki DOCDEX usulü tahkim olarak kabul edilemez ve sonuçları da tahkim kararlarının sahip olduğu bağlayıcılığa sahip değildir.

 

1. Toparlamak gerekirse DOCDEX tarafların akreditiflerden kaynaklanan uyuşmazlıkları ihtiyari bir şekilde çözme iradesinin mevcut olduğu durumlarda başvurduğu alternatif bir uyuşmazlık çözüm yöntemidir. DOCDEX kuralları tarafları sözleşmesel ilişki içinde bağlayıcılığını kararlaştırdığı durumlarda bağlayıcı olacaktır. Taraflardan yalnızca birinin bu müessesini bağlayıcı kabul etmesi, bu durumu muhatap için bağlayıcı hale getirmez. Bu hususlar DOCDEX kurallarının DOCDEX kurallarının 2. Maddesinde kapsamlı bir şekilde belirtilmiştir.

 

1. Başvurucu DOCDEX’e uyuşmazlığın çözümü amacıyla taleplerini iddialarını gösteren belgelerle başvurur. Başvuruda kullanılması gereken form DOCDEX’in internet sitesinde mevcuttur.  (Form – 1). Kurul DOCDEX Kuralları madde 4 uyarınca, muhataba iddialara ilişkin cevapları ve bunlara ilişkin kanıtlarıyla birlikte sunmak için en fazla 30 günden oluşan bir cevap verme süresi tanır. Kurul tarafından belirtilen süre içinde cevabın verilmemesi halinde veya cevabın 30 günü aşan bir sürede verilmesi halinde verilen cevap dikkate alınmaz. (Form – 2)

 

1. Kurula başvurulması sonrasında taraflar hiçbir şekilde birbirleriyle iletişimde kalamazlar.  Muhatabın cevabından sonra kurul taraflardan tamamlayıcı dokuman sunulmasını talep edebilir. Bu durumunda başvurucu ve muhatap DOCDEX form 3’ü kullanarak, kurulun talebinden itibaren 14 gün içinde bu ek belgeleri sunar. Belirtmek gerekir ki, talep edilen tamamlayıcı dokumanlar dışında herhangi bir belge ve belgenin kurula sunumu DOCDEX kurallarına aykırılık teşkil eder. Yukarıda da belirtildiği üzere bu ihtiyari arabuluculuk düzenini öne çıkaran ve tercih edilir kılan husus hızlı bir çözüm mekanizmasının bulunmasıdır. Fakat altını çizerek belirtmek gerekir ki DOCDEX kuralları, sözlü yargılamanın ve bilirkişi görüşünün gerekli olduğu uyuşmazlıklar için uygun bir yöntem değildir. Bu sistem mahiyeti itibariyle basit ve asgari müdahale ile çözülebilecek uyuşmazlıklar için tercih edilmelidir.

 

1. Kurulun sonuçlandırma yetkisini haiz olduğu uyuşmazlıkla ilgili başvuru ve cevap teatisi tamamlandığında uyuşmazlık konusu hakkında deneyim ve tecrübesi olan ve 3 adet uzmandan oluşan bir heyete tevdii edilir. Heyetin uyuşmazlık konusunun kendilerine iletildiği günden itibaren 30 gün içerisinde konuyu çözüme kavuşturmaları gerekir.

 

1. Bu hızlı ihtiyari arabuluculuk yönteminin çeşitli faydaları vardır. Örnek vermek gerekirse öne çıkan ilk faktör, sürecin hızlı bir şekilde sonuca ulaşmasıdır. Kurul tahmini olarak kurula başvurulan günden itibaren 60 gün içinde çözüme kavuşturulacaktır. Bu müesseseyi cazip kılan diğer bir husus ise maksimum maliyetinin belirlenmiş olmasıdır. Maliyet olaylara münhasır olarak değişkenlik gösterebilse de bu değişkenlik USD 5.000 ila USD 10.000 arasındadır. Süreç çekişmeli yargılama usulünden farklıdır. Bu sebeple de tarafların ticari ilişkilerine zarar vermez. Süreci kapsayan kurallar esnektir. Ayrıca her ne kadar ihtiyari bir yöntem olsa da uyuşmazlığı inceleyecek uzmanların örnek alabileceği anonimleştirilmiş kurallar silsilesi mevcuttur. Bu da kararların belli bir standartta olmasını sağlar. Ayrıca taraflar uzmanların kimliklerini bilmediklerinden prosedür sürecin şeffaf ve bağımsız olmasını sağlar.

 

1. Belirtmek gerekir ki Türk Hukuk Sisteminde çekişmeli vakıaların ispata elverişli nitelikteki ispat aracı delillerle ispat etmeleri gerekir. Kanun kapsamında kabul edilebilir deliller Kesin Deliller ve Takdiri Deliller olarak ikiye ayrılır. DOCDEX kararları ise ancak ve ancak tarafların bu ihtiyari arabuluculuğun sonucunu bağlayıcı olarak kabul etmeleri halinde bağlayıcı kabul edilebilir. Dolayısıyla eğer taraflar DOCDEX kararlarını bağlayıcı kabul edecekleri hakkında anlaşmışlarsa, bu arabuluculuk raporu dava dosyasına sunulduğunda takdiri delillerden uzman görüşü niteliğine yakın görülmektedir. Bu sebepten Türk Mahkemeleri, dosya kapsamında alınan bilirkişi raporunu DOCDEX kararından daha yetkin bir delil olarak görmektedir. Eğer taraflar DOCDEX arabuluculuğunun bağlayıcılığı konusunda anlaşamamışlarsa, o zaman sürecin gizlilik kuralları da dikkate alınırsa derdest bir davaya delil teşkil etmesi amacıyla dosyaya sunulamayacak veya sunulsa bile mahkeme tarafından itibar edilmeyecektir.