Türkiye'De Estetik Hekiminin Hukuki Sorumluluğu
Ezgi Naz Çıtak
Ülkemiz son yillarda estetik operasyonlar bakimindan uluslararasi alanda oldukça popüler bir konuma gelmistir. Uluslararasi Estetik Plastik Cerrahi Dernegi (ISAPS) verilerine göre cerrahi ve cerrahi olmayan estetik müdahaleler bakimindan altinci sirada yer almaktadir. Söz konusu estetik müdahalelerin kapsami çok genis olup, saç ektirme, botoks, yag asilama/yag aldirma, burun güzellestirme ameliyatlari gibi islemleri bu kapsamda sayabiliriz.
Bu yazimizda, estetik operasyonlarda hekim ile hasta arasindaki iliski ve estetik hekiminin hukuki sorumlulugu incelenmistir.
HEKIM ILE HASTA ARASINDAKI SÖZLESMENIN HUKUKI NITELIGI
Doktrindeki genel kabul görmüs görüse göre hasta ile hekim arasindaki iliski "vekâlet sözlesmesi" niteligindedir (Hekim ile hasta arasindaki sözlesmeyi; eser sözlesmesi, atipik sözlesme, hizmet sözlesmesi olarak nitelendiren bir kisim yazarlar da olmakla birlikte makalemizde bu tartismaya girilmeyecektir).
Türk Borçlar Kanunu m.502'de vekâlet sözlesmesinin tanimi su sekilde yapilmistir: "Vekâlet sözlesmesi, vekilin vekâlet verenin bir isini görmeyi veya islemini yapmayi üstlendigi sözlesmedir." Vekâlet sözlesmelerinde vekil, alaninda uzman bir kisi olacagindan "güven" unsuru çok önemlidir. Ayrica sözlesmenin niteligi geregi vekâlet veren vekilin sözlesmenin ifasi için yaptigi is ve islemleri denetleyebilecek imkâna sahip degildir. Ayni sekilde hekim ile hasta arasindaki sözlesmede de hasta, hekimin islemlerini denetleme imkânina sahip degildir, onun mesleki bilgi ve tecrübesine güvenmek zorundadir. Hekim ile hasta arasindaki sözlesmede vekâlet sözlesmesi geregi bir sonuç taahhüdü degil, bir süreç taahhüdü vardir.
ESTETIK HEKIMI ILE HASTA ARASINDAKI SÖZLESMENIN NITELIGININ AYRISTIRILMASI
Estetik operasyonlar, isin niteligi geregi genel cerrahi operasyonlardan farkli paradigmalar içermektedir. Bu husus Türk doktrininde estetik operasyonlara iliskin sözlesmenin genel cerrahi müdahalelerden farkli nitelendirilmesine sebep olmustur. Iki farkli durum sebebiyle estetik cerrahisinde hekim ile hasta arasindaki sözlesme farkli nitelendirilecektir;
- Estetik ameliyatinin tibbi bir zorunluluktan dolayi yapilmasi,
- Estetik ameliyatinin salt güzellik amaci ile yapilmasi,
Doktrin ve Yargitay içtihatlarina göre, estetik müdahalenin tibbi bir zorunluluk sonucu yapiliyor olmasi halinde hasta ile hekim arasindaki iliski yukarida detaylariyla açikladigimiz vekâlet sözlesmesi kapsamindadir ve hekimin sorumlulugu da bu kapsamda dogmaktadir.
Nitekim müdahalenin salt güzellesme amaciyla ve estetik kaygilarla yapilmasi halinde, hekim ile hasta arasinda "eser sözlesmesi" meydana gelecektir.
TBK md 470'e göre; eser sözlesmesi, yüklenicinin bir bedel karsiliginda bir seyi meydana getirme borcu yüklendigi sözlesmedir. Estetik cerrahi açisindan "eser" kavrami, hekimin hastasi adina ortaya çikarmayi üstlendigi "sonuç"tur. Bu sonuç güzel bir burun, saç ekimi sonucu çikan yeni saçlar veya botoks enjekte etme olarak tezahür edebilir. Hekimin operasyon geregince yaptigi is ve islemlerden sorumlu olmasinin yaninda "operasyon sonucundan" da sorumlu olmasi, estetik hekimleri diger hekimler ayristiran durumlardan biridir.
ESTETIK HEKIMININ YÜKÜMLÜLÜKLERI
Türk hukukunda, hekimlere yüklenen yükümlülükleri 'Özen yükümlülügü, bildirim yükümlülügü, teshis yükümlülügü, sir saklama yükümlülügü, hekimin bizzat tedavi yükümlülügü, aydinlatma yükümlülügü' olarak siralayabiliriz.
Hekimlerin ayrica sözlesmesel yükümlülüklerden dogan sorumluluklari da vardir. Bu sorumluluklarin tespit edilebilmesi için hekim ile hastasi arasindaki iliskinin hangi sözlesme tipine dayandiginin tespiti önem arz etmektedir.
Vekâlet sözlesmesi hükümlerine göre vekilin borçlari; isi yaparken gerekli özeni gösterme borcu, isi sadakatle yapma borcu, vekâlet verenin talimatina uygun bir sekilde is görme borcu, kendisine verilen isi bizzat yapma borcu, hesap verme borcu olarak sayabiliriz. Neticeten hekim ile hasta arasindaki iliskide de hekim, sayilan bu borçlara uymadigi takdirde hastaya karsi hukuki veya cezai sorumlu olacaktir. Söz konusu sorumluluk kapsaminda hekimin tazminat ödemesine veya eylemlerinin suç niteliginde olmasi halinde hekimin cezalandirilmasina karar verilebilir.
Ayrica hekim ile hasta arasinda vekâlet sözlesmesinin özelligine uygun düsecek sekilde, hekim isi bizzat görmek zorundadir. TBK madde 504'e göre, vekilin isi nasil, hangi kosullarla yürütecegi taraflar arasindaki sözlesme ile belirlenir. Ancak taraflar bunu belirlemezlerse, bu durumda vekâletin kapsami "isin niteligine" göre belirlenir. Hasta ile hekim arasindaki iliskide de, hasta tip alaninin gereklerini bilemeyeceginden yapilmasi gereken islerin neler oldugunu hekim, özen ve sadakat yükümlülügü çerçevesinde kendisi belirleyecektir.
Eser sözlesmesi kapsamina giren hallerde ise sözlesmenin niteligi geregi hekimlere bir takim yan yükümlülükler de yüklenmistir. Gereksiz riskten kaçinma yükümlülügü, hekimin sadakat ve özen gösterme yükümlülügünün genis kapsamli bir tezahürüdür. Her tibbi müdahalenin kendi içerisinde ciddi riskler barindirdigi açiktir. Nitekim hekim, hastasina uygulayacagi tedavide risk ile müdahaleden beklenen yarar arasindaki dengeyi gözetmelidir. Bu kapsamda hekim, riski en az yöntemi seçmekle yükümlüdür. Konsültasyon yükümlülügü, birden fazla uzmanlik alanini ilgilendiren hastalarda, konunun uzmani hekimlerin birlikte çalismasi zorunlulugunu ifade eder. Isabetli teshisin konulup uygun tedavi yönteminin izlenmesi için disiplinler arasi çalisma yapilmasi gerekmektedir. Ayrica hekimler hastalarin mahremiyetine saygi göstermekle yükümlüdür. Nitekim Hasta Haklari Yönetmeligi'nin 21. maddesine göre; "Hastanin, mahremiyetine saygi gösterilmesi esastir. Hasta mahremiyetinin korunmasini açikça talep de edebilir. Her türlü tibbi müdahale, hastanin mahremiyetine saygi gösterilmek suretiyle icra edilir. " Ayrica tibbi müdahalenin hukuka uygun olabilmesi için, hastanin rizasinin hukuka uygun olarak alinmasi gerekmektedir. Rizanin hukuka uygunlugu ise hekimin aydinlatma yükümlülügüne uygun davranmasina baglidir.
ESTETIK HEKIMININ HUKUKI SORUMLULUGU
Aydinlatma Yükümlülügünün Ihlali Halinde Tazminat Sorumlulugu
Estetik amaçli yapilan ameliyatlarda pek çok risk bulunmaktadir. Hekimlerin tibbi müdahalelerinin hukuka uygun olmasi için, hastanin önceden teshis edilmesi ve hastanin uygulanacak tedavi ve olasi riskler hakkinda bilgilendirilmis olmasi gerekmektedir. Nitekim Hasta Haklari Yönetmeligi madde 18'e göre, "Bilgi, mümkün oldugunca sade sekilde, tereddüt ve süpheye yer verilmeden, hastanin sosyal ve kültürel düzeyine uygun olarak anlayabilecegi sekilde verilir." Bu yükümlülügün usulüne uygun biçimde yerine getirildigini ispat etme yükü hekime aittir. Aydinlatilmis onam ve hastanin rizasini aldigini ispatlayamayan hekimin hukuki sorumlulugu dogacak ve hastanin zararinin tazmin ile yükümlü olacaktir.
Hekimin Sözlesmeden Dogan Sorumlulugu
Hekim, "eser sözlesmesi" kapsaminda taahhüt ettigi sonucu ortaya çikarmakla yükümlüdür. Bu kapsamda hekimin, isini büyük bir özenle yerine getirme zorunlulugu vardir. Özen borcunu yerine getirdigini ispat yükü ise hekim üzerindedir. Hekim yaptigi müdahalelerde ortalama bir hekimin gösterdigi özeni gösterdigini ispat etmelidir. Aksi takdirde hasta malpraktis davasi açarak zararinin tazmin edilmesini isteyebilecektir. Hasta, sözlesmeye aykirilik kapsaminda mahkemeden; tedavi masraflari, ugradigi kazanç kaybi, çalisma gücü kaybi, ekonomik geleceginin sarsilmasindan kaynakli zararlar gibi maddi tazminat talepleri yaninda estetik müdahale sonucu olusan istenmeyen görüntünün kisiye yasattigi üzüntü sebebi ile manevi tazminat da talep edebilecektir.
Hekimin Cezai Sorumlulugu
Hekimin eylemleri sonucu cezai sorumlulugu gündeme gelebilir. Örnegin, hekimin kusurlu hareketi sonucu hastanin hayatini kaybetmesi hali; taksirle adam öldürme suçunu meydana getirir ve açilan ceza davasi sonucu hekimin cezalandirilmasi mevzu bahis olabilir.
Benzer sekilde estetik hekiminin, hastanin onayini almadan hastanin sosyal medyada paylasmasi halinde, özel hayatin gizliligi suçu meydana gelebilecektir.
Vekâletsiz Is Görme
Hastanin bilinci kapali oldugu esnada beklenmeyen bir durum meydana gelmesi halinde, hekim gerekli müdahalede bulunmak zorunda kalabilir. Bu gibi hallerde de hekimin özen yükümlülügü devam ettiginden, estetik hekimi meydana gelen tüm zararlardan sorumlu olacaktir.
Hekimin Haksiz Fiilden Dogan Sorumlulugu
Haksiz fiil sorumlulugu, Borçlar Kanununda düzenlenmis genel bir sorumluluk halidir ve "hukuka aykirilik, kusur, zarar ve illiyet bagi" unsurlarini barindirir. Yani, hekimin yaptigi müdahale sirasinda kusurlu davranisi sonucu hasta zarar görmüs ise haksiz fiil sorumluluguna gidilebilecektir. Hekimin kusurlu davranisi, zarar verici hareketi yasaklayan bir hukuk kuralinin ihlali ile olabilecegi gibi yasaklayici bir hukuk kurali bulunmasa dahi ahlaka aykiri bir fiille bir baskasina zarar verme seklinde de meydana gelebilir. Kusur, kast ile veya özen gerektirici davranisin ihlali ile meydana gelebilecektir. Ancak mücbir sebep halinin varligi, hastanin kendi kusuru ile zarari meydana getirmesi veya üçüncü kisinin kusurunun bulundugu hallerde illiyet bagi kesileceginden hekimin sorumlulugu dogmayacaktir.
Hekim ile hasta arasinda sözlesme olmayan hallerde sartlarin meydana gelmesi halinde bu sorumluluk türü dogabilecegi gibi, sözlesme bulunmasina karsilik sözlesmeye aykirilik sonucu zarar dogmussa veyahut sözlesmede düzenlenmeyen bir hususta hekimin kusurlu davranisi sonucu zarar meydana gelmisse bu sorumluluk türüne gidilebilecektir. Ancak bu sefer kusuru ispat yükü hekimde degil hastada olacaktir.
Ayrica belirtmek gerekir ki hekimin özel hastanede hizmet sözlesmesi kapsaminda veya devlete ait bir saglik kurumunda memur olarak çalistigi hallerde hekim ile hasta arasinda dogrudan sözlesme iliskisi var olmayacagindan haksiz fiil sorumlulugu dogacaktir.
SORUMLULUK SEBEPLERININ YARISMASI
Hekimin hukuki sorumlulugu, yukarida saydigimiz sebeplerden birden fazlasina ayni anda dayaniyor olabilir. Bu durumda zarar gören, tazminat alacagini isterse haksiz fiil, isterse sözlesmeden dogan sorumluluk hükümlerine dayanarak talep edebilecektir. Daha önce belirttigimiz üzere zarar görenin haksiz fiil sorumluluguna dayanarak dava açmasi halinde hekimin kusurunu ispatla yükümlü olacaktir. Buna karsilik sözlesmeden dogan sorumluluk hükümlerine dayanirsa böyle bir ispat yükü dogmayacaktir. Ayrica haksiz fiil hükümlerine dayanilmasi halinde hekim, (sözlesmeden dogan sorumluluk aksine) yardimci sahsin fiilinden sorumlulugu kapsaminda da kurtulus beyyinesinden yararlanabilir. Tüm bu sebeplerle, zarar gören hastanin sözlesmesel sorumluluk hükümlerine dayanmasi kendi lehine olacaktir. Ayrica Türk Borçlar Kanunu 60. Maddesine göre sorumluluk sebeplerinin yarismasi halinde hakim, zarar gören aksini istemis olmadikça veya kanunda aksi öngörülmedikçe, zarar görene en iyi giderim imkâni saglayan sorumluluk sebebine göre karar verecektir.
SONUÇ:
Estetik ameliyat islemlerinde hekimin hem hukuki hem de cezai sorumlulugu mevzu bahis olabilir. Yukarida kisaca izah edildigi üzere salt güzellesmek için yapilan operasyonlarda hasta ile hekim arasinda eser sözlesmesi kurulmus kabul edilir ve hekim kusursuz bir eser meydana getirmekle (ameliyat öncesi vaat ettigi operasyonu kusursuz bir sekilde yapmakla) sorumludur. Hekim, bu sorumluluk ve yükümlülüklerine riayet etmemesi durumunda sözlesme sorumlulugu ve/veya haksiz fiil sorumlulugu kapsaminda hastasina tazminat ödemek durumunda kalabilir.